Thảo luận về việc phê chuẩn Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) cùng các văn kiện liên quan, Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, đại biểu Vũ Tiến Lộc (Thái Bình) cùng nhiều đại biểu khác nhất trí với Tờ trình của Chủ tịch nước đề nghị Quốc hội phê chuẩn Hiệp định CPTPP tại kỳ họp lần này bởi những cơ hội quý giá do hiệp định mang lại.
Trước hết, đó là cơ hội mở rộng thương mại đầu tư với 3 thị trường mới đầy tiềm năng ở châu Mỹ. Cơ hội nâng cấp và làm sâu sắc thêm mối liên hệ cộng hưởng với 7 thị trường còn lại, trong đó có nhiều đối tác chiến lược quan trọng của chúng ta. Đây là cơ hội tăng lợi nhuận cho doanh nghiệp, có thêm việc làm cho người lao động, cơ hội thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và nâng cao đời sống nhân dân.
Trước hết, đó là cơ hội mở rộng thương mại đầu tư với 3 thị trường mới đầy tiềm năng ở châu Mỹ. Cơ hội nâng cấp và làm sâu sắc thêm mối liên hệ cộng hưởng với 7 thị trường còn lại, trong đó có nhiều đối tác chiến lược quan trọng của chúng ta. Đây là cơ hội tăng lợi nhuận cho doanh nghiệp, có thêm việc làm cho người lao động, cơ hội thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và nâng cao đời sống nhân dân.
“Đây cũng là cơ hội đa phương hóa các quan hệ kinh tế quốc tế, đưa nền kinh tế nước ta thoát khỏi tình trạng phụ thuộc quá lớn của một vài thị trường, bảo đảm sự phát triển tự chủ và bền vững. Trong bối cảnh kinh tế thế giới nhiều bất ổn, xung đột và chiến tranh thương mại leo thang thì những cơ hội này càng quý giá”, ông Lộc nhấn mạnh.
Các đại biểu cũng thống nhất cho rằng, chúng ta kỳ vọng nhiều vào cơ hội hoàn thiện thể chế từ hiệp định này, các cam kết tiêu chuẩn cao của nền thương mại hiện đại là động lực và áp lực đẩy nhanh tiến trình cải cách hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường, cải thiện môi trường kinh doanh và thúc đẩy cạnh tranh. Bên cạnh đó, chúng ta trông đợi những tác động đáng kể về xã hội và phát triển bền vững mà hiệp định hứa hẹn mang lại. Việc thực hiện các yêu cầu rất cao về tiêu chuẩn lao động, môi trường phòng, chống tham nhũng và minh bạch hóa.
“Dù đòi hỏi nhiều nỗ lực và chi phí tuân thủ nhưng mang lại lợi ích to lớn cho người lao động, cho xã hội, cho uy tín và thương hiệu của hàng hóa dịch vụ "made in Việt Nam" trong con mắt và trái tim người tiêu dùng toàn thế giới”, ông Lộc cho hay.
Tuy nhiên, theo đại biểu, tất cả mới chỉ là cơ hội và vì kỳ vọng nhiều vào các cơ hội nên chúng ta không thể không lo lắng về nguy cơ các cơ hội này có thể không trở thành hiện thực. Bài học từ việc thực thi 10 FTA đang có đã cho thấy rất rõ điều này. Các FTA hứa hẹn mang lại nhiều cơ hội nhưng phần lợi ích thực sự đạt được còn khiêm tốn. Riêng lợi ích từ ưu đãi thuế quan trung bình chỉ tận dụng chưa đầy 40% và chủ yếu thuộc về FDI, hơn 60% còn lại vì nhiều lý do khác nhau đã tuột khỏi doanh nghiệp Việt Nam.
Việc ký kết và phê chuẩn Hiệp định CPTPP là quyết định chính trị quan trọng, thể hiện bản lĩnh, tầm nhìn xa trông rộng của Đảng và Nhà nước vì lợi ích của đất nước nhưng quan trọng hơn là xây dựng cơ chế bảo đảm nâng cao năng lực cả chính quyền và doanh nghiệp để thực hiện thành công cơ hội mở ra.
Cùng việc phê chuẩn, đại biểu Vũ Tiến Lộc đề nghị Quốc hội giao nhiệm vụ cho Chính phủ xây dựng và triển khai chương trình hành động bảo đảm thực thi hiệp định có hiệu quả. Chương trình này ít nhất phải đáp ứng 3 yêu cầu cơ bản:
Một là, phải bao gồm đầy đủ nhiệm vụ, chính sách, pháp luật cần thiết. Không thể chỉ để tuân thủ các cam kết trong hiệp định mà còn để ứng phó với các thách thức và tận dụng các cơ hội mở ra. Báo cáo của Chính phủ trình Quốc hội mới chỉ liệt kê văn bản pháp luật phải sửa đổi hay ban hành mới theo yêu cầu của hiệp định, điều này là cần nhưng chưa đủ. Chúng ta chưa có dự kiến nào về việc sửa đổi hay ban hành chính sách mới, hay văn bản không phải do hiệp định trực tiếp yêu cầu, nhưng cần thiết phải điều chỉnh dưới tác động của hiệp định. Ví dụ, để thực hiện cam kết về thuế quan trong hiệp định, chúng ta đã dự kiến ban hành nghị định về biểu thuế xuất - nhập khẩu ưu đãi nhưng chúng ta chưa có được dự kiến nào về các chính sách để cân đối, bù đắp nguồn thu ngân sách bị thiếu hụt từ việc loại bỏ thuế theo các cam kết.
Hai là, phải dự kiến được các phương án cụ thể, chúng ta không chỉ thực thi hiệp định một cách nghiêm túc mà còn phải biết thực thi một cách khôn ngoan. Không chỉ cần tuân thủ mà còn phải biết chủ động vận dụng theo phương châm dĩ bất biến, ứng vạn biến vì lợi ích của doanh nghiệp, quốc gia dân tộc. Chẳng hạn, liên quan đến việc sửa đổi pháp luật, chúng ta đều biết rằng với mỗi cam kết về quy tắc trong hiệp định này có nhiều cách thức để giải thích và để nội luật hóa. Tùy từng vấn đề mà chúng ta có thể giải thích cam kết theo nghĩa hẹp để giảm thiểu các chi phí thực thi quá lớn hoặc theo nghĩa rộng, để tận dụng các lợi thế từ cam kết. Các cam kết về bảo hộ sở hữu trí tuệ, về quyền của các nhà đầu tư, về tạo thuận lợi thương mại đều để ngỏ những khả năng này.
Chương trình hành động của Chính phủ vì vậy phải bao gồm 2 việc: Rà soát, xem xét và xây dựng tất cả các phương án để có thể thực thi một cách chủ động các cam kết và phải đánh giá tác động, tham vấn các đối tượng có liên quan để nhận diện, cân, đong, đo, đếm được các tác động của việc thực thi, cân nhắc được, mất nếu vi phạm cam kết. Chương trình hành động cũng phải tính tới các phương án thực thi theo từng giai đoạn để vừa với sức vươn lên của nền kinh tế và cộng đồng doanh nghiệp, nhưng vẫn bảo đảm tuân thủ các cam kết.
Ba là, chương trình hành động thực thi hiệp định cần nhấn mạnh công tác tổ chức thực hiện và hỗ trợ các đối tượng chịu tác động, đặc biệt là các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa, các nhóm đối tượng dễ bị tổn thương trong khu vực nông nghiệp, nông thôn. Nếu các đối tượng này không được hưởng lợi từ CPTPP thì việc thực thi hiệp định này sẽ là một thất bại.
Từ kinh nghiệm của thực thi WTO và các FTA trước đây, đại biểu Vũ Tiến Lộc đề nghị riêng đối với các doanh nghiệp ít nhất có 3 nhóm công việc hỗ trợ cần đưa vào chương trình hành động:
Một, do văn kiện CPTPP là sản phẩm của các nhà chính trị và kỹ trị nên bao giờ cũng quá phức tạp, quá hàn lâm và kỹ thuật nên doanh nghiệp khó có thể đọc, hiểu được ngay và để vận dụng đúng, có hiệu quả. Vì vậy, Chính phủ và đoàn đàm phán cần có đầu mối chính thức để hướng dẫn và tư vấn cho doanh nghiệp về nội dung các cam kết.
Hai, trong mọi kế hoạch rà soát, xem xét nội luật hóa các cam kết hoặc xây dựng pháp luật có liên quan, các bộ ngành cần phải tham vấn rộng rãi và thực chất với cộng đồng doanh nghiệp.
Ba, cần thiết lập một đầu mối chính thức để tiếp nhận và hỗ trợ giải quyết các vấn đề của doanh nghiệp, đặc biệt là trong việc xử lý các bất đồng về cách thức diễn giải trong quá trình áp dụng trực tiếp các cam kết cũng như các quy định nội luật hóa hiệp định./.
Dương Công Chiến
Thời báo Ngân hàng